RPO: Równe szanse dla uczniów z niepełnosprawnościami

3 stycznia 2013 r. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Minister Edukacji Narodowej w sprawie równego dostępu do edukacji osób z niepełnosprawnościami. W wystąpieniu zawarte są ogólne rekomendacje w zakresie działań, jakie należy podjąć, aby zapewnić równe szanse w dostępie do edukacji osobom niepełnosprawnym. W biurze Rzecznika przygotowano szczegółową, analizę sytuacji prawnej i faktycznej uczniów z niepełnosprawnościami, biorąc pod uwagę skargi kierowane w tym zakresie do Rzecznika Praw Obywatelskich, dostępne raporty oraz badania własne. Rzecznik zwrócił się z prośbą do Minister Edukacji, by przedstawiła planowane działania w zakresie zapewnienia równego dostępu do edukacji osobom niepełnosprawnym oraz wykorzystała przedstawione tezy w pracach resortu edukacji.

Zdaniem Rzecznika, należy wdrożyć do polskiego systemu prawnego oraz praktyki działania instytucji publicznych w Polsce postanowienia Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych, w tym standard kształcenia osób z niepełnosprawnościami opisany w art. 24 tej Konwencji.  Należy zapewnić osobom z niepełnosprawnościami dostęp do włączającego systemu kształcenia umożliwiającego integrację: na wszystkich poziomach edukacji i w kształceniu ustawicznym a osobom głuchym edukację w polskim języku migowym.

Należy wyznaczyć lub ustanowić w ramach struktur rządowych mechanizm koordynujący politykę państwa wobec osób z niepełnosprawnościami, w celu ułatwienia i zapewnienia spójności działań zmierzających do wdrożenia postanowień Konwencji. Do kompetencji ww. organu powinno należeć także koordynowanie działań dotyczących polityki kształcenia osób z niepełnosprawnościami obejmujących powszechny system oświaty, edukację artystyczną edukację zawodową edukację na poziomie szkolnictwa wyższego oraz kształcenie ustawiczne.

Należy stale monitorować postęp prac nad wdrażaniem i realizacją postanowień Konwencji, w szczególności w zakresie równego dostępu do edukacji osób z niepełnosprawnościami. W tym celu, zgodnie z zaleceniami Komitetu Praw Osób Niepełnosprawnych przy ONZ, należy na bieżąco kontrolować, czy podejmowane są działania w celu m.in.:

• przeciwdziałania wykluczeniu osób z niepełnosprawnościami z powszechnego systemu nauczania,
• przeciwdziałania utrzymywaniu segregacyjnych form edukacji,
• zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami indywidualnego wsparcia w celu umożliwienia im realizacji prawa do edukacji włączającej,
• zapewnienia pełnej dostępności (w tym dostępności technologicznej) placówek oświatowych dla osób z niepełnosprawnościami,
• zatrudniania nauczycieli (w tym nauczycieli z niepełnosprawnościami) posługujących się językiem migowym i alfabetem Braille'a,
• zapewnienia szkoleń dla nauczycieli (i innej kadry) w zakresie pracy z uczniem niepełnosprawnym w systemie edukacji włączającej.

Działania instytucji oświatowych powinny być ukierunkowane na promocję modelu edukacji włączającej, tak aby jak największa grupa uczniów niepełnosprawnych kształciła się w szkołach ogólnodostępnych, możliwie blisko ich miejsca zamieszkania. Jedynym kryterium stanowiącym o skierowaniu ucznia do szkoły specjalnej lub integracyjnej powinny być jego indywidualne potrzeby i możliwości oraz decyzja rodziców, podjęta po udzieleniu im rzetelnej informacji na temat warunków kształcenia w różnych typach szkół. Wsparcie udzielane uczniowi niepełnosprawnemu powinno być takie samo bez względu na rodzaj placówki (szkoła ogólnodostępna, integracyjna, specjalna).

Warunkiem wdrożenia modelu edukacji włączającej jest zmiana systemu finansowania edukacji uczniów z niepełnosprawnością tak aby kwoty przeznaczone w budżecie państwa na ich edukację trafiały do tej szkoły lub placówki, w której faktycznie kształci się dziecko niepełnosprawne (model „pieniądz idzie za uczniem").

Należy w większym stopniu wykorzystać potencjał nauczycieli zatrudnionych w szkołach i placówkach specjalnych. Ośrodki te mogłyby stanowić centra dokształcania i doradztwa dla nauczycieli pracujących z uczniami niepełnosprawnymi w modelu edukacji włączającej.

Należy zapewnić system wsparcia nauczycieli pracujących z uczniami niepełnosprawnymi w szkołach ogólnodostępnych, tak aby umożliwić efektywne kształcenie każdego dziecka. Szkolenia nauczycieli powinny obejmować wiedzę na temat indywidualnych potrzeb dzieci niepełnosprawnych, wykorzystania właściwych sposobów i form komunikacji oraz alternatywnych metod nauczania. Każdy nauczyciel powinien mieć zapewniony swobodny dostęp do materiałów pomocniczych i informacji na temat różnych rodzajów niepełnosprawności.

Na każdym etapie edukacyjnym dyrekcja szkoły lub placówki oświatowej oraz nauczyciele pracujący z dzieckiem niepełnosprawnym powinni współpracować z rodzicami ucznia. Należy zapewnić realną możliwość wyboru szkoły przez rodziców ucznia z niepełnosprawnością oraz na bieżąco konsultować sposób i formy kształcenia ich dziecka. Należy całkowicie wyeliminować przypadki nacisku na rodziców w sprawie wyboru lub zmiany szkoły, w której kształci się ich niepełnosprawne dziecko. W szczególnych przypadkach (sytuacje konfliktowe) wskazane jest korzystanie z instytucji mediacji w celu wypracowania najlepszej możliwej drogi współpracy uwzględniającej zasadę priorytetu dobra dziecka.

W ramach systemu wsparcia uczniów (w tym studentów) oraz rodziców dziecka z niepełnosprawnością należy zapewnić im profesjonalną pomoc psychologiczną oferowaną przez szkoły i placówki oświatowe lub poradnie psychologiczno-pedagogiczne.

Należy dążyć do ujednolicenia systemu orzekania o niepełnosprawności i zastąpić obecnie wydawane orzeczenia (poradni psychologiczno-pedagogicznych i Powiatowych Zespołów ds. Orzekania o Niepełnosprawności) spójną diagnozą zawierającą opis problemów i indywidualnych potrzeb dziecka.

Należy uelastycznić system wsparcia uczniów z niepełnosprawnością. Tam, gdzie to jest możliwe należy odstąpić od wymagania przedstawienia orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność lub specjalne potrzeby edukacyjne. Dotyczy to wszystkich etapów edukacji uczniów z niepełnosprawnościami, w tym szkolnictwa wyższego. Przepisy pozwalające na dostosowanie egzaminów (sprawdzian po 6-klasie, egzamin gimnazjalny, egzamin maturalny, egzamin zawodowy i inne) powinny uwzględniać indywidualne potrzeby uczniów i umożliwiać zastosowanie rozwiązań niestandardowych.

Niezbędne jest bieżące monitorowanie procesu kształcenia uczniów z niepełnosprawnością w tym w szczególności realizacji zaleceń poradni psychologicznopedagogicznych zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego (dopóki zostaną utrzymane w systemie). Konieczne jest także stałe analizowanie przyczyn i konsekwencji częstej zmiany szkół przez dzieci z niepełnosprawnościami. Organy nadzoru pedagogicznego, w ramach prowadzonej kontroli, powinny uwzględniać opinie uczniów i rodziców dzieci z niepełnosprawnościami przy formułowaniu ocen i zaleceń pokontrolnych.

Należy sukcesywnie eliminować bariery architektoniczne w budynkach szkół i placówek oświatowych oraz uczelni wyższych, kierując się zasadami uniwersalnego projektowania i racjonalnego dostosowania, polegającego na wprowadzeniu wszelkich koniecznych adaptacji i modyfikacji, niepociągających za sobą nieproporcjonalnych i niepotrzebnych utrudnień, które to adaptacje i modyfikacje są niezbędne w określonych przypadkach dla zapewnienia osobom niepełnosprawnym realizacji ich prawa do nauki.

Należy zapewnić pełną dostępność stosowanych przez szkoły lub inne instytucje prowadzące kształcenie osób z niepełnosprawnościami, systemów komunikacyjnych i informacyjnych, w tym dostęp do Internetu. Platformy i treści e-learningowe muszą odpowiadać potrzebom i możliwościom osób z niepełnosprawnościami.

Należy zapewnić uczniom i studentom z niepełnosprawnościami swobodny dostęp do podręczników i pomocy dydaktycznych w formatach dostosowanych do ich indywidualnych potrzeb (w tym rozwijać system e-podręczników), tak aby umożliwić im kształcenie w powszechnym systemie edukacji.

Źródło:

• Wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich z 3 stycznia 2013 r. (RPO - 604478 - I/08/AB).