Czy nauczyciel, który w wyniku polecenia służbowego dyrektora przekracza 40-godzinną tygodniową normę czasu pracy, pracuje w godzinach nadliczbowych według Kodeksu pracy? W ocenie Sądu Najwyższego – tak! Poznaj przełomowe stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z 26 lutego 2025 r.

Wynagrodzenie za godziny nadliczbowe dla nauczyciela z tytułu pracy przy projekcie unijnym

Sprawa, która trafiła do Sądu Najwyższego, dotyczyła wynagrodzenia za pracę w ramach obowiązków powierzonych nauczycielowi w ramach realizacji projektu unijnego „Comenius: Indywidualne wyjazdy uczniów”. Przy czym chodziło tu nie o prowadzenie zajęć, lecz wykonywanie innych czynności służbowych związanych w szczególności z koniecznością używania przez nauczycielkę języka angielskiego. Sąd I instancji zasądził na rzecz nauczyciela wynagrodzenie za godziny nadliczbowe. Orzeczenie to zasadniczo zostało podtrzymane w postępowaniu apelacyjnym (rozstrzygnięcie zostało zmienione w zakresie odsetek). Od wyroku sądu okręgowego skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego złożyła jednak pozwana szkoła.

Sąd Najwyższy o pracy nauczyciela w godzinach nadliczbowych

Rozpoznający sprawę Sąd Najwyższy zadecydował o skierowaniu do rozstrzygnięcia przez powiększony skład następującego pytania:

„Czy problematyka pracy w godzinach nadliczbowych nauczycieli została wyczerpująco uregulowana w przepisach ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 984 z późn. zm.), czy też należy do niej odpowiednio stosować, na podstawie art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela, przepisy Rozdziału V Działu Szóstego Kodeksu pracy?”.

W odpowiedzi Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów podjętej w dniu 26 lutego 2025 r. orzekł, iż: Praca wykonywana przez nauczyciela ponad normy czasu pracy z art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz. U. z 2024 r., poz. 986 ze zm.) jest pracą w godzinach nadliczbowych w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy.

Szkoły muszą liczyć się z konsekwencjami przekroczenia norm czasu pracy

Nie znamy jeszcze uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego, niemniej jednak w związku z przedstawioną tezą szkoły muszą zwrócić szczególną uwagę na powierzanie nauczycielom dodatkowych obowiązków niezaliczanych do nauczycielskiego pensum i niemieszczących się w godzinach ponadwymiarowych i doraźnych zastępstw. Chodzi tu w szczególności o opiekę nad uczniami podczas wycieczek czy też wyjazdów na konkursy czy zawody sportowe. Jeżeli w takich lub w innych przypadkach w wyniku polecenia dyrektora dojdzie do przekroczenia tygodniowej normy czasu pracy (w przypadku nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze jest to 40 godzin) to nauczycielowi przysługiwać będzie wynagrodzenie za godziny nadliczbowe na zasadach przewidzianych w Kodeksie pracy. Należy przy tym pamiętać o konieczności zapewnienia nauczycielowi minimalnego 11-godzinnego dobowego odpoczynku.

Praca w godzinach nadliczbowych – problemy praktyczne

Jednocześnie wyrok Sądu Najwyższego rodzi pytanie, czy przekroczenie 40-godzinnej normy czasu pracy jest dopuszczalne (pod warunkiem wypłaty wynagrodzenia) czy też należy uznawać je za naruszenie przepisów o czasie pracy, a więc wykroczenie przeciwko prawom pracowniczym, za które grozi grzywna (art. 281 § 1 pkt 5 Kodeksu pracy). Być może odpowiedź na to pytanie poznamy w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego.

Otwartą kwestią wobec takiego a nie innego rozstrzygnięcia staje się sprawa ewidencjonowania całego czasu pracy nauczyciela. W obecnym stanie prawnym ewidencję czasu pracy nauczycieli stanowią bowiem wyłącznie dzienniki (art. 42 ust. 7b Karty Nauczyciela). Poza zajęciami czas pracy nauczyciela nie jest ewidencjonowany i poza ewidentnymi przypadkami trudno jest wykryć, czy i kiedy dochodzi do przekroczenia tygodniowej normy czasu pracy. Naliczenie wynagrodzenia za godziny nadliczbowe nauczyciela może więc nastręczać trudności, co zwiększa ryzyko sporu sądowego.