Nowości w oświacie, czyli co nam przyniesie reforma od września 2017 r.

Zmiany, jakie wprowadza ustawa Prawo oświatowe, będą mieć wpływ na bieżącą działalność szkoły m.in. w zakresie:

1)      zmian organizacyjnych wynikających ze zmiany ustroju szkolnego (klasy VII–VIII czy wręcz przekształcenie szkoły),

2)      określenia nowych podstaw programowych i ramowych planów nauczania,

3)      konsekwencji w postaci zmian lub przesunięć kadrowych,

4)      podkreślenia rangi wychowawczej funkcji szkoły, rozwijania postaw prospołecznych, wolontariatu oraz wartości związanych z kulturą narodową,

5)      obowiązku kształtowania przez szkołę warunków do rozwoju aktywności, przedsiębiorczości, kreatywności uczniów poprzez stosowanie w procesie kształcenia innowacyjnych rozwiązań programowych, organizacyjnych i metodycznych.

Dotychczasowe zadania dyrektora w związku ze sprawowanym nadzorem pedagogicznym pozostają w zasadzie bez zmian i obejmują:

1)      kierowanie działalnością szkoły lub placówki oraz reprezentowanie jej na zewnątrz,

2)      sprawowanie nadzoru pedagogicznego,

3)      sprawowanie opieki nad uczniami oraz stwarzanie warunków harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne,

4)      realizowanie uchwał rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej, podjętych w ramach ich kompetencji stanowiących,

5)      dysponowanie środkami określonymi w planie finansowym szkoły lub placówki zaopiniowanym przez radę szkoły lub placówki i ponoszenie odpowiedzialności za ich prawidłowe wykorzystanie, a także możliwość organizacji administracyjnej, finansowej i gospodarczej obsługi szkoły lub placówki,

6)      wykonywanie zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę lub placówkę,

7)      wykonywanie innych zadań wynikających z przepisów szczególnych,

8)      współdziałanie ze szkołami wyższymi w organizacji praktyk pedagogicznych,

9)      stwarzanie warunków do działania w szkole lub placówce: wolontariuszy, stowarzyszeń i innych organizacji, w szczególności organizacji harcerskich, których celem statutowym jest działalność wychowawcza lub rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej szkoły lub placówki,

10)  odpowiedzialność za realizację zaleceń wynikających z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego ucznia,

11)  współpraca z pielęgniarką albo higienistką szkolną, lekarzem i lekarzem dentystą, sprawującymi profilaktyczną opiekę zdrowotną nad dziećmi i młodzieżą, w tym udostępnianie imienia, nazwiska i numeru PESEL ucznia celem właściwej realizacji tej opieki

(art. 68 ustawy Prawo oświatowe).

Nowością jest obowiązek zapewnienia uczniom możliwości korzystania w szkole z gabinetu profilaktyki zdrowotnej. Do tej pory zadanie to nie było obowiązkiem każdej szkoły. Oznacza to, że w każdej szkole, z wyjątkiem szkół dla dorosłych, ma być zorganizowany taki gabinet, natomiast dyrektor zobowiązany jest do współpracy w tym zakresie z osobami świadczącymi opiekę nad uczniami i udostępniania im danych osobowych uczniów.

W nowych przepisach doprecyzowano przepisy w zakresie działalności innowacyjnej – jako integralnego elementu działalności szkoły, wyzwalającego kreatywność uczniów i nauczycieli. Dotychczasowe udzielanie pomocy szkołom i placówkom, a także nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych (art. 33 ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie oświaty) zastąpiono zadaniem nadzoru w zakresie inspirowania nauczycieli do poprawy istniejących lub wdrożenia nowych rozwiązań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu innowacyjnych działań programowych, organizacyjnych lub metodycznych, których celem jest rozwijanie kompetencji uczniów.

Prawo oświatowe obejmuje w tym zakresie propozycje zapisów obejmujących:

• zapewnienie przez system oświaty kształtowania u uczniów postaw przedsiębiorczości i kreatywności sprzyjających aktywnemu uczestnictwu w życiu gospodarczym, w tym poprzez stosowanie w procesie kształcenia innowacyjnych rozwiązań programowych, organizacyjnych lub metodycznych (art. 1 pkt 18 ustawy Prawo oświatowe),
• zobowiązanie szkoły do tworzenia warunków do rozwoju i aktywności, w tym kreatywności, uczniów (art. 44 ust. 2 pkt 3),
• określenie warunków, na jakich w szkole mogą działać stowarzyszenia i inne organizacje, a w szczególności organizacje harcerskie, których celem statutowym jest działalność wychowawcza albo rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej szkoły (art. 86) i obowiązek określenia w statucie organizacji współdziałania z tymi instytucjami w zakresie działalności innowacyjnej,
• doprecyzowanie celu zajęć rozwijających uzdolnienia (jako dodatkowych zajęć edukacyjnych, definiowanych jako podstawowe formy działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły), tj. zajęć organizowanych w szczególności w celu kształtowania ich aktywności i kreatywności (art. 109 ust. 1 pkt 6).

W nowych przepisach nie wprowadza się zasadniczych zmian, doprecyzowano natomiast definicję i cel eksperymentu. Celem eksperymentu pedagogicznego realizowanego w szkole lub placówce jest rozwijanie kompetencji i wiedzy uczniów oraz nauczycieli.

Eksperyment:

• może obejmować oddział, grupę, wybrane zajęcia, całą szkołę,
• musi respektować zachowanie typu szkoły i prawa do bezpłatnej nauki, wychowania i opieki, nabywania wiedzy i umiejętności umożliwiających ukończenie szkoły i przystąpienie do egzaminów,
• wymaga opieki jednostki naukowej (wymagana jest opinia oraz zgoda jednostki naukowej dołączona do wniosku) i zgody ministra,
• wniosek powinien być złożony do 31 marca roku poprzedzającego rok szkolny, w którym jest planowane rozpoczęcie tego eksperymentu,
• wymaga zgody rady pedagogicznej (uchwała) i uzyskania opinii rady szkoły lub placówki oraz opinii rady rodziców,
• po zakończeniu wymaga złożenia sprawozdania wraz z opinią jednostki naukowej do kuratora oświaty i organu prowadzącego,
• zakłada możliwość ustalenia innych zasad rekrutacji do szkoły prowadzącej eksperyment

(art. 45 ustawy Prawo oświatowe).

Dotychczasowe przepisy nie regulowały szczegółowo zasad prowadzenia wolontariatu w szkole. W nowych przepisach prawa oświatowego wskazano, że kształtowanie u uczniów postaw prospołecznych powinno być realizowane m.in. poprzez możliwość udziału w działaniach z zakresu wolontariatu, sprzyjających aktywnemu uczestnictwu uczniów w życiu społecznym (art. 1 pkt 12 ustawy Prawo oświatowe). Projekt ustawy wprowadza to zadanie jako systemowe działanie w szkole oparte na:

• zapewnieniu przez dyrektora warunków do działania w szkole wolontariuszy,
• możliwości podejmowania wolontariatu przez samorząd uczniowski (w porozumieniu z dyrektorem) i powołania rady wolontariatu,
• obowiązku zawarcia w statucie sposobu organizacji i realizacji zadań z zakresu wolontariatu.

Warto również pamiętać, że jednym z kryteriów rekrutacji do szkół ponadpodstawowych będzie od roku szkolnego 2018/2019 wynik egzaminu ósmoklasisty. Egzamin przeprowadzany będzie jako obowiązkowy egzamin zewnętrzny, na podstawie wymagań określonych w podstawie programowej. Docelowo ma on obejmować przedmioty obowiązkowe:

• język polski,
• język obcy nowożytny,
• matematyka oraz
• jeden z wybranych przez ucznia przedmiotów spośród: biologii, chemii, fizyki, geografii i historii.

W takiej formule egzamin przeprowadzany będzie po raz pierwszy w roku szkolnym 2020/2021. Do tego czasu obowiązywać będą przepisy przejściowe (w latach szkolnych 2018/2019 – 2020/2021), na podstawie których egzamin będzie obejmował:

• język polski,
• język obcy nowożytny oraz
• matematykę.

Celem egzaminu jest wykorzystanie wyników egzaminu ze wskazanych przedmiotów do określenia poziomu kompetencji uczniów w kluczowych dziedzinach wiedzy oraz jako wskazanie do podejmowania nauki na dalszym etapie kształcenia. Wyniki pozostaną bez wpływu na ukończenie szkoły podstawowej.

Brak promocji w latach szkolnych 2016/2017–2018/2019 będzie skutkował niemożnością kontynuowania nauki w tym samym typie szkoły, a konsekwencji obniżeniem wykształcenia do poziomu szkoły podstawowej. Nowe przepisy przewidują w tym zakresie, że:

• uczeń klasy I gimnazjum, który w roku szkolnym 2016/2017 nie otrzyma promocji do klasy II, 1 września 2017 r. stanie się uczniem klasy VII szkoły podstawowej,
• uczeń klasy II gimnazjum, który w roku szkolnym 2017/2018 nie otrzyma promocji do klasy III, 1 września 2018 r. stanie się uczniem klasy VIII szkoły podstawowej,
• uczeń klasy III gimnazjum, który w roku szkolnym 2018/2019 nie ukończy tej szkoły,  1 września 2019 r. stanie się uczniem klasy VIII szkoły podstawowej.

Najistotniejszą zmianą dla szkoły, niosącą najwięcej wyzwań, jest zmiana podstawy programowej i ramowych planów nauczania. W okresie przejściowym (rok szkolny 2017/2018 i 2018/2019) w szkole będą obowiązywały dwie podstawy programowe i dwa ramowe plany nauczania.

Nową podstawę programową określoną w przepisach wydanych na podstawie ustawy – Prawo oświatowe stosuje się począwszy od roku szkolnego 2017/2018:

• w przedszkolach,
• w klasach I, IV i VII szkoły podstawowej (dotyczy również podstawy programowej dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym),
• dla branżowej szkoły I stopnia,
• w szkołach specjalnych przysposabiających do pracy,
• w szkołach policealnych.

Program wychowawczo-profilaktyczny ma określać sposób realizacji celów kształcenia i zadań wychowawczych zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego. Ponadto, w programie tym powinny być uwzględniane zestawy zagadnień określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego, przeznaczone do realizacji w ramach zajęć z wychowawcą. Wstępny termin dostosowania programu do nowych wymogów to 1 stycznia 2018 r. Nie ma jednak ostatecznych regulacji w tej kwestii w proponowanych zapisach prawa.

Nowa ustawa podkreśla szczególną rangę zajęć z zakresu doradztwa zawodowego. Zajęcia te zdefiniowano jako jedną z form działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły i uwzględniono w ramowym planie nauczania w wymiarze:

• 10 godzin w roku na poziomie klas VII i VIII oraz
• 10 godzin w szkole ponadpodstawowej.

Minister edukacji określi w drodze rozporządzenia treści programowe z zakresu doradztwa zawodowego oraz warunki, sposoby realizacji i organizacji doradztwa zawodowego i edukacyjno-zawodowego w szkołach i placówkach oraz wymagania w zakresie przygotowania osób realizujących te zajęcia. Zakłada się, że rozporządzenie to zostanie wydane nie później niż do 1 września 2018 roku.

Podstawowym dokumentem, który powinien zostać zaktualizowany w związku z nowymi przepisami, jest statut szkoły. Przewiduje się, że dotychczasowe statuty przedszkoli, szkół podstawowych, szkół specjalnych przysposabiających do pracy i szkół policealnych zachowują moc do dnia wejścia w życie statutów wydanych na podstawie ustawy – Prawo oświatowe, nie dłużej jednak niż do 30 listopada 2017 r.

Warto powołać zespół, który zajmie się opracowaniem projektu zmian w statucie, który przeanalizuje zapisy w prawie, oceni jakie treści, w jakim zakresie powinny zostać zmienione, aby w chwili wejścia w życie planowanych zmian w prawie statut szkoły adekwatnie regulował funkcjonowanie szkoły. Trzeba przy tym pamiętać, że jednym z zadań nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez dyrektora jest przestrzeganie statutu szkoły, który nie może być sprzeczny z obowiązującymi przepisami.

W związku z opisanymi zmianami w statucie należy uwzględnić zmiany dotyczące:

• zakresu zadań nauczycieli, w tym nauczyciela wychowawcy,
• organizacji wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego,
• organizacji współdziałania ze stowarzyszeniami lub innymi organizacjami w zakresie działalności innowacyjnej,
• organizacji wolontariatu w szkole.

Weryfikacji będą również wymagały:

• szkolny zestaw programów,
• regulamin samorządu uczniowskiego w zakresie spraw związanych z działalnością wolontariatu uczniowskiego, w tym możliwości powoływania i określenia kompetencji rady  wolontariatu,
• regulaminu rady rodziców i rady pedagogicznej w zakresie ustalania programu wychowawczo-profilaktycznego.