Eksperci wyjaśniają – kto może zostać pedagogiem specjalnym

Z uwagi na to, że stanowisko pedagoga specjalnego to zupełnie nowe stanowisko nauczycielskie, w odniesieniu do wymaganych kwalifikacji przewidziano okres przejściowy. Do 31 sierpnia 2026 r. wystarczy posiadanie kwalifikacji do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolu lub szkole oraz ukończenie kursu kwalifikacyjnego i studiów podyplomowych w zakresie pedagogiki specjalnej. Natomiast od 1 września niezbędne będzie spełnianie bardziej restrykcyjnych wymagań.

Bezterminowo stanowisko pedagoga specjalnego będą mogli zajmować nauczyciele, którzy ukończyli:

• jednolite studia magisterskie na kierunku pedagogika specjalna i posiada przygotowanie pedagogiczne lub
• jednolite studia magisterskie lub studia pierwszego lub drugiego stopnia, w zakresie pedagogiki specjalnej, i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
• jednolite studia magisterskie lub studia pierwszego i drugiego stopnia, w zakresie pedagogiki, i posiada przygotowanie pedagogiczne, a ponadto ukończyła kurs kwalifikacyjny lub studia podyplomowe w zakresie pedagogiki specjalnej lub w zakresie edukacji włączającej.

Wiele wątpliwości, tuż po opublikowaniu projektu zmiany rozporządzenia w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli zaczęło budzić pojęcie „studia w zakresie pedagogiki specjalnej”. O ile bowiem nie ma wątpliwości, że pedagogiem specjalnym będzie mógł być nauczyciel, który ukończył studia na kierunku pedagogika specjalna, o tyle nie było pewności, które inne kierunki także dają taką możliwość. Odpowiedzi na to pytanie udzieliło Ministerstwo Edukacji i Nauki. Otóż zgodnie z informacją zamieszczoną na stronie internetowej, za studia w zakresie pedagogiki specjalnej uważa się studia na kierunkach lub specjalizacjach:

1. rewalidacja (niegdysiejsza nazwa „pedagogiki specjalnej”),
2. resocjalizacja,
3. surdopedagogika,
4. tyflopedagogika,
5. oligofrenopedagogika,
6. edukacja i terapia osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu,
7. edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną,
8. pedagogika resocjalizacyjna,
9. pedagogika zdolnych i uzdolnionych,
10. logopedia tylko, jeżeli są to studia pięcioletnie, dające tytuł magistra pedagogiki specjalnej ze specjalnością logopedia,
11. pedagogika korekcyjna.

Nauczyciel, który ukończył któryś z ww. kierunków studiów w ramach jednolitych studiów magisterskich, studiów pierwszego stopnia lub studiów drugiego stopnia będzie mógł bezterminowo zajmować stanowisko pedagoga specjalnego.

Przykład 1. Nauczyciel, który ukończył pięcioletnie studia magisterskie na kierunku pedagogika opiekuńczo-wychowawcza oraz studia podyplomowe w zakresie pedagogiki specjalnej (oligofrenopedagogika) ma kwalifikacje do zajmowania stanowiska pedagoga specjalnego bezterminowo.

Przykład 2. Nauczyciel, który ukończył trzyletnie studia pierwszego stopnia na kierunku pedagogika resocjalizacyjna oraz dwuletnie studia licencjackie na kierunku terapia pedagogiczna z elementami logopedii oraz studia podyplomowe zakresie oligofrenopedagogiki ma kwalifikacje do zajmowania stanowiska pedagoga specjalnego bezterminowo.

Stanowisko pedagoga specjalnego bezterminowo będzie mógł zajmować także pedagog, który ukończył pięć lat studiów na kierunku pedagogika (nie specjalna) oraz dodatkowo kurs kwalifikacyjny lub studia podyplomowe w zakresie:

• pedagogiki specjalnej lub
• edukacji włączającej.

Przykład 3. Nauczyciel, który ukończył pedagogikę opiekuńczo-wychowawczą (studia magisterskie) oraz studia podyplomowe z oligofrenopedagogiki, surdopedagogiki, resocjalizacji i socjoterapii oraz pracy z dzieckiem ze spektrum autyzmu ma kwalifikacje do zajmowania stanowiska pedagoga specjalnego bezterminowo.

W tym miejscu trzeba wyraźnie podkreślić, że nauczyciel pedagog może być pedagogiem specjalnym bezterminowo pod warunkiem, że ukończył pięć lat studiów na kierunku pedagogika. Może być to zatem osoba, która ukończyła:

• jednolite studia magisterskie na kierunku pedagogika
• studia pierwszego stopnia i studia drugiego stopnia na kierunku pedagogika.

Przykład 4. Nauczyciel ukończył studia pierwszego stopnia na kierunku pedagogika w zakresie edukacja wczesnoszkolna i przedszkolna oraz studia podyplomowe w zakresie pedagogiki specjalnej (oligofrenopedagogika) ma kwalifikacje do zajmowania stanowiska pedagoga specjalnego tylko do 31 sierpnia 2026 r.

Problematyczna jest ocena kwalifikacji nauczycieli, którzy ukończyli studia na kierunku terapia pedagogiczna. W tym bowiem przypadku konieczne jest ustalenie czy studia te były realizowane w ramach studiów z pedagogiki specjalnej. Jeżeli tak – ich absolwent może zostać pedagogiem specjalnym. Jeżeli jednak były one realizowane na kierunku pedagogika, a w toku studiów nie realizowano zajęć z pedagogiki specjalnej, to ich ukończenie nie daje kwalifikacji do zatrudnienia na stanowisku pedagoga specjalnego.

W okresie przejściowym stanowisko pedagoga specjalnego można powierzyć osobom, które posiadają:

• kwalifikacje do zajmowania w szkole na stanowiska nauczyciela, jeżeli dodatkowo ukończyły studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny zakresu pedagogiki specjalnej,
• kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolu lub na stanowisku nauczyciela klas I-III oraz studia podyplomowe w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (WWR).

Powyższe oznacza, że osoby posiadające kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolu lub szkole oraz ukończyły kurs kwalifikacyjny lub studia podyplomowe w zakresie pedagogiki specjalnej co do zasady mogą zostać pedagogiem specjalnym.

Przykład 5. Nauczyciel ukończył jednolite studia magisterskie na kierunku filologia rosyjska oraz studia podyplomowe: autyzm, zespół Aspergera oraz inne całościowe zaburzenia rozwojowe i studia podyplomowe edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną może być zatrudniony na stanowisku pedagoga specjalnego do 31 sierpnia 2026 r.

Przykład 6. Nauczyciel języka polskiego, który ukończył dodatkowo studia pierwszego stopnia w zakresie edukacji wczesnoszkolnej oraz podyplomowe z oligofrenopedagogiki posiada kwalifikacje do zajmowania stanowiska pedagoga specjalnego do 31 sierpnia 2026 r.

Przykład 7. Nauczyciel ukończył studia licencjackie z edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej, studia uzupełniające magisterskie z terapii pedagogicznej i pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej oraz studia podyplomowe z edukacji i terapii osób w spektrum autyzmu może być zatrudniony na stanowisku pedagoga do 31 sierpnia 2026 r.

Trzeba jednak zauważyć, że przez „kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela” rozumie się kwalifikacje, o których mowa w § 4 rozporządzenia w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli. Jest o tyle istotne, że pedagogiem specjalnym, nawet jeżeli ukończyłby studia w zakresie pedagogiki specjalnej, nie zostanie np.:

• psycholog szkolny, który ukończył tylko studia na kierunku psychologia oraz studia podyplomowe
• doradca zawodowy, który ukończył tylko studia w zakresie doradztwa zawodowego oraz studia podyplomowe

Nauczyciele ci posiadają bowiem kwalifikacje, o których mowa odpowiednio w § 18 i § 21 rozporządzenia w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli. Nie mają jednak kwalifikacji, o których mowa w § 4 ww. rozporządzenia.

Przykład 8. Magister psychologii z przygotowaniem pedagogicznym, który ukończył kwalifikacyjny kurs w zakresie oligofrenopedagogiki nie może zostać pedagogiem specjalnym, ponieważ nie ma kwalifikacji do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole, o których mowa w § 4 rozporządzenia w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli.

Poniżej przedstawiamy procedurę analizy kwalifikacji nauczyciela pod kątem posiadania przygotowania do zajmowania stanowiska pedagoga specjalnego od 1 września 2022 r.

Krok 1. Czy nauczyciel posiada przygotowanie w zakresie pedagogiki specjalnej?

• nie – nauczyciel nie może zajmować stanowiska pedagoga specjalnego
• tak – przejdź do kroku 2.

Krok 2. W jaki sposób nauczyciel uzyskał przygotowanie w zakresie pedagogiki specjalnej?

• ukończenie jednolitych studiów magisterskich, studiów pierwszego stopnia lub studiów drugiego stopnia na kierunku pedagogika specjalna – nauczyciel może bezterminowo zajmować stanowisko pedagoga specjalnego,
• ukończenie jednolitych studiów magisterskich, studiów pierwszego stopnia lub studiów drugiego stopnia w zakresie pedagogiki specjalnej (kierunki wymienione wyżej) – nauczyciel może bezterminowo zajmować stanowisko pedagoga specjalnego,
• ukończenie studiów podyplomowych lub kursu kwalifikacyjnego – przejdź do kroku 3.

Krok 3. Jaki poziom i kierunek studiów ukończył nauczyciel jako studia bazowe?

• jednolite studia magisterskie lub studia pierwszego stopnia oraz studia drugiego stopnia na kierunku pedagogika specjalna – nauczyciel może bezterminowo zajmować stanowisko pedagoga specjalnego,
• studia uprawniające do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole lub przedszkolu niebędące pięcioletnimi studiami w zakresie pedagogiki – nauczyciel może bezterminowo zajmować stanowisko pedagoga do 31 sierpnia 2026 r.

Obowiązek zatrudnienia pedagoga specjalnego obejmuje także przedszkola i szkoły niepubliczne, jeżeli liczba dzieci lub uczniów przekracza w nich 50 osób. W niepublicznych jednostkach systemu oświaty obowiązują te same przepisy dotyczące wymaganych kwalifikacji, co w szkołach publicznych. Zgodnie bowiem z art. 13 ust. 6 pkt 2 ustawy Prawo oświatowe, przedszkole niepubliczne zatrudnia nauczycieli posiadających kwalifikacje określone dla nauczycieli przedszkoli publicznych; przepisy art. 15 ust. 1 i 4 stosuje się odpowiednio. Z kolei zgodnie z art. 14 ust. 3 pkt 6 szkoła niepubliczna zatrudnia nauczycieli posiadających kwalifikacje określone dla nauczycieli przedszkoli publicznych.

Źródło: projekt rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (projekt z 1 sierpnia 2022 r.).