NIK: brakuje nauczycieli ze znajomością języka migowego

Z raportu wynika, że według stanu na koniec września 2021 r. w polskich szkołach i placówkach oświatowych kształceniem objęte było łącznie 15 tys. uczniów z niepełnosprawnością słuchu, z czego 14%. Z kolei w szkołach badanych przez NIK było 949 uczniów z taką niepełnosprawnością, w tym 541 uczniów to osoby niesłyszące.

Problemem jest przede wszystkim brak polskiego języka migowego (PJM) wśród przedmiotów nauczania. W toku kontroli ustalono, że polskiego języka migowego nauczano jedynie w 5 z kontrolowanych szkół.

Z kolei w 4 szkołach uczniowie uczyli się sztucznego języka migowego (SJM).

W efekcie uczniowie niesłyszący nie mogli uzyskać kompetencji językowych niezbędnych do funkcjonowania w społeczeństwie. Z drugiej strony musieli realizować taką samą podstawę programową, jak ich słyszący rówieśnicy. To stanowiło zaprzeczenie edukacji włączającej.

Problemem jest także nieuregulowanie wymogu posługiwania się językiem migowym na odpowiednim poziomie przez nauczycieli. Zgodnie z przepisami nauczyciele pracujący z uczniami niesłyszącymi i niedosłyszącymi muszą legitymować się znajomością języka migowego jedynie na podstawowym poziomie. Po kontroli NIK okazało się zaś, że ok. 60% nauczycieli w szkołach specjalnych i ok. 85% w szkołach integracyjnych, które objęto kontrolą, nie znało języka migowego albo znało go w stopniu niepozwalającym na komunikację z uczniami.

Tymczasem aktualnie obowiązujące przepisy nie rozróżniają wymogów kwalifikacyjnych w odniesieniu do PJM i SJM. Nie uregulowano też jednolitego minimalnego standardu umiejętności w zakresie tych języków.

Problemem okazało się także niedostosowanie podręczników do nauki poszczególnych przedmiotów, a także treści poleceń i pytań w części egzaminów zewnętrznych do potrzeb uczniów z niepełnosprawnością słuchową. Procedury obowiązujące na tych egzaminach nie dają możliwości tłumaczenia treści poleceń i tekstów zawartych w arkuszach egzaminacyjnych ani na język migowy, ani też na inny sposób komunikacji.

Na podstawie przeprowadzonej kontroli NIK wystąpił do MEiN z wnioskiem o rozpoczęcie prac legislacyjnych dostosowujących system edukacji do potrzeb uczniów niesłyszących i słabosłyszących. W szczególności chodzi tu o:

• opracowanie podstawy programowej dla kształcenia dwujęzycznego uczniów niesłyszących (z wyodrębnieniem przedmiotów język migowy i język polski dla niesłyszących),
• wprowadzenie obowiązku znajomości języka migowego przez nauczycieli szkół kształcących uczniów z niepełnosprawnością słuchową (w tym określenie minimalnego jednolitego standardu poziomu kompetencji językowych pozwalających na komunikowanie się i pracę w języku migowym z tymi uczniami),
• udostępnienie szkołom przetłumaczonych na polski język migowy oraz dostosowanych do potrzeb osób niesłyszących podręczników (dotyczy to uczniów wszystkich etapów edukacyjnych).

NIK zawnioskował także o rozpoczęcie konsultacji i prac nad:

• dalszym dostosowaniem treści poleceń i zadań egzaminacyjnych do potrzeb uczniów z niepełnosprawnością słuchu (dążenie do tego, aby w pełni uwzględniały one ich kompetencje językowe),
• wypracowaniem i wprowadzeniem systemowych rozwiązań zachęcających osoby z niepełnosprawnością słuchu do podejmowania pracy z niesłyszącymi i słabosłyszącymi uczniami,
• uznaniem polskiego języka migowego za obowiązujący w edukacji niesłyszących i słabosłyszących uczniów,

przy uczestnictwie osób z niepełnosprawnością słuchu, środowisk akademickich i przedstawicieli szkół dla niesłyszący i słabosłyszących uczniów.