RPO: Spółki komunalne nie powinny prowadzić szkół publicznych

Edukacja publiczna należy do zadań własnych gminy polegających na zaspokajaniu zbiorowych potrzeb wspólnoty (art. 7 ust. 1 pkt 8 ustawy z 8 marca 1990 r. ). Jednostki samorządu terytorialnego mogą prowadzić jedynie szkoły i placówki publiczne, szkoły zakładane i prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego są jednostkami budżetowymi  (art. 5 ust. 3 i art. 79 ust. 1 UoSO). Wolą ustawodawcy było, aby całość dochodów oraz wydatków placówek oświatowych pochodziła bezpośrednio z budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Możliwe jest prowadzenie szkoły publicznej przez osobę fizyczną lub osobę prawną (art. 58 ust. 3 UoSO). Ustawa nie przewiduje wyłączenia dla żadnej kategorii osób prawnych, w szczególności zaś nie różnicuje spółek ze względu na ich fundatorów, co może być rozumiane jako brak przeciwwskazań do prowadzenia placówek oświatowych przez spółkę komunalną. Brakuje bowiem wyraźnej podstawy prawnej do uznania podobnego rozwiązania za naruszenie art. 58 ust. 3 ustawy. Jednak taka możliwość wydaje się być wykluczona przez treść innych aktów normatywnych rangi ustawowej, tj. art. 5 ust. 5 i art. 79 ust. 1 UoSO oraz art. 7 ust. 1 pkt 8 ustawy o samorządzie gminnym.

Należy zauważyć, że zgodnie z art. 10 ustawy o gospodarce komunalnej gmina może tworzyć i przystępować do spółek prawa handlowego działających poza sferą użyteczności publicznej jedynie w wyjątkowych przypadkach, w razie istnienia niezaspokojonych potrzeb wspólnoty samorządowej na rynku lokalnym. Tymczasem zapewnienie miejsca w szkole podstawowej oraz w gimnazjum każdemu zamieszkującemu na terenie gmin dziecku jest obowiązkiem gminy, a jego niewykonanie stanowi naruszenie przepisów prawa. Trudno zatem wyobrazić sobie sytuację, w której na rynku lokalnym istniałyby niezaspokojone potrzeby mieszkańców uzasadniające prowadzenie szkoły podstawowej przez spółkę komunalną.

Zmiana organu prowadzącego szkołę publiczną niewątpliwie zmienia status prawny placówki. Do szkół publicznych prowadzonych przez osoby fizyczne i osoby prawne nie stosuje się wymogu przeprowadzania konkursu na stanowisko dyrektora (art. 36a ust. 3 UoSO). Likwidacja  takiej placówki nie wymaga opinii kuratora oświaty (art. 59 ust. 2 UoSO) Do nauczycieli zatrudnionych w szkole prowadzonej przez osobę prawną stosuje się tylko część zawartych w Karcie przepisów, w szczególności zaś zastosowania nie znajdują przepisy regulujące kwestię urlopów i uprawnień socjalnych nauczycieli (art. 1 ust. 2 pkt 2 lit. a w zw. z art. 91b ust. 2 pkt 1 i 3 KN).

Opisane wyżej regulacje, jakkolwiek często stanowiące  obciążenie dla gminy, pełnią funkcje gwarancyjne wobec uczniów i pracowników placówki. Wydaje się zatem, że przekazanie szkoły spółce komunalnej, w niektórych przypadkach, może przybrać znamiona działań mających na celu obejście przywołanych przepisów prawa. Uznanie możliwości przejmowania szkół publicznych przez spółki komunalne, w szczególności w sytuacji, w której zwiększyłaby się skala zjawiska, mogłoby doprowadzić do obniżenia standardu nauczania i opieki w szkołach publicznych.

Źródło informacji:

• Wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministerstwa Edukacji Narodowej z 27 czerwca 2012 r. (RPO - 697700 - I/12/NC).