Wiedza o tym, jaki jest zakres zastosowania Karty Nauczyciela i kogo ona dotyczy, jest kluczowa dla każdej osoby zajmującej się kadrami w oświacie. Kwestię tę należy rozpatrywać w aspekcie podmiotowym i przedmiotowym. Nie można też pominąć tzw. słowniczka ustawowego.

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

względem kogo stosowana jest Karta Nauczyciela,
kto ma status nauczyciela,
czy Karcie Nauczyciela podlegają wyłącznie osoby zatrudnione w szkołach i placówkach oświatowych,
co oznacza pojęcie „szkoła”, „placówka” i inne w Karcie Nauczyciela.

Art. 1

1. Ustawie podlegają nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w:

1) publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), z zastrzeżeniem ust. 2 pkt 1a, 1b oraz pkt 2 lit. a;

2) okręgowych ośrodkach wychowawczych, zakładach poprawczych oraz schroniskach dla nieletnich działających na podstawie ustawy z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (Dz. U. poz. 1700);;

3) (uchylony)

4) publicznych kolegiach pracowników służb społecznych.

1a.(uchylony)

2. Ustawie podlegają również, w zakresie określonym ustawą:

1) nauczyciele mianowani lub dyplomowani zatrudnieni na stanowiskach, na których wymagane są kwalifikacje pedagogiczne, w:

a) urzędach organów administracji rządowej,

b) kuratoriach oświaty,

c) specjalistycznej jednostce nadzoru,

d) Centralnej Komisji Egzaminacyjnej oraz okręgowych komisjach egzaminacyjnych,

e) organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad okręgowymi ośrodkami wychowawczymi, zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich oraz szkołami przy zakładach karnych;

1a) nauczyciele zatrudnieni w szkołach polskich, o których mowa w art. 4 pkt 29d ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe, oraz w publicznych szkołach i zespołach szkół przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej;

1b) nauczyciele zatrudnieni w publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym, publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli szkół artystycznych oraz publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych, którzy nauczają w szkołach rolniczych, oraz publicznej placówce doskonalenia nauczycieli i przedmiotów zawodowych o zasięgu ogólnokrajowym, o których mowa odpowiednio w art. 8 ust. 5 pkt 1 lit. b, ust. 6 i ust. 7 pkt 2 i ust. 14 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe;

1c) nauczyciele skierowani przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania do pracy w szkołach działających na podstawie Konwencji o Statucie Szkół Europejskich, sporządzonej w Luksemburgu dnia 21 czerwca 1994 r. (Dz.U. z 2005 r. poz. 10), zwanych dalej „szkołami europejskimi”;

1d) nauczyciele szkół za granicą;

2) nauczyciele zatrudnieni w:

a) publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego,

b) przedszkolach niepublicznych, niepublicznych placówkach, o których mowa w ust. 1 pkt 1, oraz szkołach niepublicznych i niepublicznych szkołach artystycznych o uprawnieniach publicznych szkół artystycznych,

c) publicznych innych formach wychowania przedszkolnego prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz niepublicznych innych formach wychowania przedszkolnego;

3) nauczyciele urlopowani na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 263);

4) pracownicy zatrudnieni u pracodawców niewymienionych w ust. 1 oraz ust. 2 pkt 1-3, pełniący funkcję instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz kierowników praktycznej nauki zawodu, posiadający kwalifikacje określone dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu oraz wykonujący pracę dydaktyczną i wychowawczą w wymiarze przewidzianym dla tych nauczycieli;

5) pracownicy zatrudnieni w Ochotniczych Hufcach Pracy na stanowiskach wychowawców, pedagogów oraz na stanowiskach kierowniczych, posiadający kwalifikacje, o których mowa w art. 9 ust. 1 pkt 1, wykonujący pracę dydaktyczną i wychowawczą co najmniej w połowie obowiązującego ich czasu pracy.

Art. 2

Przepisów ustawy nie stosuje się do żołnierzy w czynnej służbie wojskowej oraz funkcjonariuszy Policji i pożarnictwa:

1) zajmujących stanowiska nauczycieli w szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych wojskowych i prowadzonych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz organy podległe ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych lub przez niego nadzorowane;

2) wyznaczonych do wykonywania zadań poza wojskiem oraz służbami podległymi lub nadzorowanymi przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, na stanowiskach wymienionych w art. 1.

Art. 3

Ilekroć w ustawie jest mowa o:

1) nauczycielach bez bliższego określenia - rozumie się przez to nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach wymienionych w art. 1 ust. 1;

1a) nauczycielach szkół za granicą - rozumie się przez to nauczycieli języka polskiego, historii, geografii oraz innych przedmiotów nauczanych w języku polskim w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw lub nauczanych w innych formach prowadzonych przez organizacje społeczne zarejestrowane za granicą;

2) szkołach bez bliższego określenia - rozumie się przez to przedszkola, szkoły i placówki oraz inne jednostki organizacyjne wymienione w art. 1 ust. 1, a także odpowiednio ich zespoły;

2a) szkołach za granicą - rozumie się przez to szkoły funkcjonujące w systemach oświaty innych państw oraz inne formy nauczania prowadzone przez organizacje społeczne zarejestrowane za granicą;

2b) szkołach artystycznych bez bliższego określenia - rozumie się przez to szkoły artystyczne i placówki artystyczne;

3) uchylony;

3a) uchylony

3b) prowadzeniu zajęć w szkole za granicą - rozumie się przez to prowadzenie przez nauczyciela szkoły za granicą zajęć z języka polskiego, historii, geografii oraz innych przedmiotów nauczanych w języku polskim w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw lub nauczanych w innych formach przez organizacje społeczne zarejestrowane za granicą;

4) związkach zawodowych - rozumie się przez to związek zawodowy, którego członkiem jest nauczyciel, a jeżeli nauczyciel nie jest członkiem żadnego związku, to związek zawodowy zrzeszający nauczycieli wskazany przez nauczyciela;

5) ustawie - Prawo oświatowe - rozumie się ustawę, o której mowa w art. 1 ust. 1 pkt 1;

6) stopniu naukowym - rozumie się przez to stopień naukowy lub stopień w zakresie sztuki, o których mowa w art. 177 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2022 r. poz. 574, z późn. zm.);

7) szkoleniu branżowym - rozumie się przez to obowiązkową formę doskonalenia zawodowego nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych i nauczycieli praktycznej nauki zawodu, zatrudnionych w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe w rozumieniu art. 4 pkt 28a lit. a ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe, oraz placówkach kształcenia ustawicznego i centrach kształcenia zawodowego, o których mowa w art. 2 pkt 4 tej ustawy, mającą na celu doskonalenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych potrzebnych do wykonywania pracy i realizowaną odpowiednio w branżowych centrach umiejętności, u pracodawców lub w indywidualnych gospodarstwach rolnych, których działalność jest związana z nauczanym zawodem.

Kto podlega Karcie Nauczyciela – aspekt podmiotowy

Otóż jeśli chodzi o aspekt podmiotowy, to należy wskazać, że Karcie Nauczyciela podlegają:

nauczyciele,
wychowawcy,
inni pracownicy pedagogiczni.

Do tej grupy nie zalicza się natomiast:

Pobierz wzór umowy o pracę zawieranej w trybie art. 15 Prawa oświatowego>>

Karta Nauczyciela tylko w szkołach i placówkach oświatowych

Natomiast jeżeli chodzi o aspekt przedmiotowy, to Karta Nauczyciela obejmuje ww. pracowników zatrudnionych wyłącznie w:

publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli, wymienionych w art. 2 ustawy – Prawo oświatowe
ośrodkach wychowawczych, zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich;
publicznych kolegiach pracowników służb społecznych.

Do katalogu szkół i placówek oświatowych zalicza się:
1) przedszkola, w tym: specjalne, integracyjne, z oddziałami specjalnymi lub integracyjnymi,
2) inne formy wychowania przedszkolnego;
3) szkoły:
a) podstawowe, w tym: specjalne, integracyjne, z oddziałami przedszkolnymi, integracyjnymi, specjalnymi, przysposabiającymi do pracy, dwujęzycznymi, sportowymi i mistrzostwa sportowego, sportowe i mistrzostwa sportowego,
b) ponadpodstawowe, w tym: specjalne, integracyjne, dwujęzyczne, z oddziałami integracyjnymi, specjalnymi, dwujęzycznymi, przygotowania wojskowego, sportowymi i mistrzostwa sportowego, sportowe, mistrzostwa sportowego, rolnicze, leśne, morskie, żeglugi śródlądowej oraz rybołówstwa,
c) artystyczne;
4) placówki oświatowo-wychowawcze, w tym szkolne schroniska młodzieżowe,
5) placówki kształcenia ustawicznego,
6) centra kształcenia zawodowego,
7) placówki artystyczne - ogniska artystyczne,
8) poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym specjalistyczne
9) młodzieżowe ośrodki wychowawcze,
10) młodzieżowe ośrodki socjoterapii,
11) specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze,
12) specjalne ośrodki wychowawcze,
13) ośrodki rewalidacyjno-wychowawcze,
14) placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania (bursy, domy wczasów dziecięcych),
15) placówki doskonalenia nauczycieli,
16) biblioteki pedagogiczne,
17) kolegia pracowników służb społecznych.

Liczą się zatem dwa elementy:

rodzaj pracodawcy,
zajmowane stanowisko.

Nie każdy pracownik zatrudniony w szkołach i placówkach wymienionych w art. 1 ust. 1 Karty Nauczyciela jest objęty jej przepisami. Jednocześnie Karcie Nauczyciela nie podlega każda osoba, którą zatrudniono na stanowisku określonym mianem „nauczyciel”.

Karcie Nauczyciela nie podlega nauczyciel szkoły językowej, nawet jeżeli zawarto z nim umowę o pracę. Szkoła językowa, wbrew swojej nazwie, nie jest bowiem szkołą ani placówką oświatową. Jest to bowiem podmiot prowadzący działalność gospodarczą. Obejmowanie takiego „nauczyciela” Kartą Nauczyciela byłoby więc oczywistym błędem. Podobnie zresztą jak zaliczenie okresu pracy w szkole językowej do stażu pedagogicznego w razie późniejszego zatrudnienia w jednostce oświaty. Nie należy np. zaliczać takiego okresu do stażu, od którego zależy przyznanie nauczycielskiej odprawy emerytalnej.

Istnieją jednak wyjątkowe przypadki, w których Karta Nauczyciela sięga również poza szkoły i placówki oświatowe. Chodzi tu o:

1) nauczycieli mianowanych i dyplomowanych zatrudnionych w:

a) urzędach organów administracji rządowej (lista tych organów jest dostępna w w art. 91a ust. 1),

b) kuratoriach oświaty,

c) specjalistycznej jednostce nadzoru,

d) Centralnej Komisji Egzaminacyjnej oraz okręgowych komisjach egzaminacyjnych,

e) organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad ośrodkami wychowawczymi, zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich oraz szkołami przy zakładach karnych;

2) pracownicy zatrudnieni u innych pracodawców, pełniący funkcję instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz kierowników praktycznej nauki zawodu (posiadający kwalifikacje nauczycieli praktycznej nauki zawodu oraz wykonujący pracę dydaktyczną i wychowawczą w wymiarze przewidzianym dla tych nauczycieli).

3) pracownicy zatrudnieni w Ochotniczych Hufcach Pracy na stanowiskach wychowawców, pedagogów oraz na stanowiskach kierowniczych (posiadający kwalifikacje nauczycielskie i wykonujący pracę dydaktyczną i wychowawczą co najmniej w połowie obowiązującego ich czasu pracy).

Co istotne, Kartę Nauczyciela względem tych osób stosuje się w ograniczonym zakresie. W jakim? Odpowiedź znajdziesz w komentarzu do art. 91b.

Stosowanie Karty Nauczyciela może być ograniczone

Nie zawsze Karta Nauczyciela jest stosowana w pełnym zakresie w szkołach i placówkach oświatowych. Ograniczenia dotyczą nauczycieli zatrudnionych w:

przedszkolach, szkołach i placówkach publicznych prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego (popularnie nazywanych niesamorządowymi),
publicznych innych formach wychowania przedszkolnego prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego
przedszkolach, szkołach i placówkach niepublicznych,
niepublicznych szkołach artystycznych o uprawnieniach publicznych szkół artystycznych,
niepublicznych innych formach wychowania przedszkolnego;
szkołach polskich,
publicznych szkołach i zespołach szkół przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych RP;
publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym, publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli szkół artystycznych oraz publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych, którzy nauczają w szkołach rolniczych, oraz publicznej placówce doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych o zasięgu ogólnokrajowym,
na podstawie skierowania – w szkołach europejskich (działających na podstawie Konwencji o Statucie Szkół Europejskich),
skierowani przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania do pracy w, sporządzonej w Luksemburgu dnia 21 czerwca 1994 r. (Dz.U. z 2005 r. poz. 10), zwanych dalej „szkołami europejskimi”;
szkołach za granicą;
szkołach i placówkach oświatowych, ale urlopowani na podstawie przepisów ustawy o związkach zawodowych.

O tym, jaki jest zakres stosowania Karty Nauczyciela w wymienionych przypadkach, dowiesz się z komentarza do art. 91b.

W tym miejscu warto odnieść się do kwestii „urlopowania” do związków zawodowych. Jak to rozumieć? Chodzi tu o nauczycieli, którzy zostali powołani do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy,jeżeli z wyboru wynika obowiązek wykonywania tej funkcji w charakterzepracownika. Takim pracownikom przysługuje – na wniosek organizacji związkowej– prawo do urlopu bezpłatnego.

Jeżeli natomiast nauczyciel pełnifunkcję z wyboru w zarządzie działającej u pracodawcy zakładowejorganizacji związkowej, wtedy przysługuje mu prawo do zwolnieniaz obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji (w pełnym lub niepełnymwymiarze godzin) z zachowaniem prawa do wynagrodzenialub bezpłatnie (art. 31 ust. 1 i 2 ustawy o związkach zawodowych).Pojęcie „nauczyciele urlopowani na podstawie ustawy o związkachzawodowych” nie jest zatem precyzyjne. Niemniej jednak należy uznać, że nie dotyczy to nauczycieli zwolnionych z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji (a właśnie z takimi można najczęściej spotkać się w szkołach).

Wyłączenie stosowania Karty Nauczyciela

Na mocy art. 2 stosowanie Karty Nauczyciela zostało wyłączone w stosunku do

funkcjonariuszy służb mundurowych (policji i pożarnictwa) oraz żołnierzy w czynnej służbie wojskowej. Osoby te bez względu na to, czy zajmują stanowiska nauczycieli, nie podlegają pragmatyce nauczycielskiej w żadnym zakresie. Oznacza to, że nawet jeżeli szkoła zatrudni np. funkcjonariusza policji do prowadzenia zajęć, to nie będzie on objęty przepisami Karty Nauczyciela.

Na co komu słowniczek ustawowy

Tak jak w przypadku wielu innych ustaw, do określenia zakresu stosowania Karty Nauczyciela jak również interpretacji poszczególnych jej przepisów konieczne jest sięgnięcie do tzw. słowniczka ustawowego. Jest to przepis, który określa rozumienie poszczególnych pojęć używanych w ustawie. Poniżej wyjaśnienie najważniejszych pojęć.

Nauczyciel bez bliższego określenia czyli kto

Ilekroć w Karcie Nauczyciela używane jest pojęcie „nauczyciel” bez bliższego określenia, to należy przez to rozumieć nie tylko nauczyciela, ale także wychowawcę i innego pracownika pedagogicznego. Istotne jest również miejsce zatrudnienia – bierzemy pod uwagę wyłącznie osoby zatrudnione w szkołach i placówkach wymienionych w art. 1 ust. 1 Karty Nauczyciela czyli w:

publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli, wymienionych w art. 2 ustawy – Prawo oświatowe (zob. wyżej)
ośrodkach wychowawczych, zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich działających na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich
publicznych kolegiach pracowników służb społecznych.

Nauczycielem według Karty Nauczyciela będzie osoba zajmująca stanowisko wymienione w tabeli w art. 42 ust. 3 Karty Nauczyciela. Nie jest to jednak katalog zamknięty. Nie można bowiem pominąć wymienionych w art. 42 ust. 7 Karty Nauczyciela nauczycieli praktycznej nauki zawodu oraz specjalistów tj.:

psychologa,
pedagoga,
logopedy
terapeuty pedagogicznego,
doradcy zawodowego.

Wyodrębnienie tych stanowisk z grupy stanowisk nauczycielskich zostało potwierdzone uchwałą Sądu Najwyższego z 21 marca 2012 r. (III PZP 2/12). W uchwale wskazano, że w art. 42 ust. 7 pkt 3 Karty Nauczyciela zostały wymienione stanowiska będące stanowiskami „innych pracowników pedagogicznych”, zgodnie z dosłownym brzmieniem art. 3 pkt 1 Karty Nauczyciela, a więc stanowiskami nauczycieli w szerokim rozumieniu pojęcia „nauczyciel”.

Przykład Sformułowanie nauczyciel użyte jest m.in. w art. 73 Karty Nauczyciela regulującym urlop dla poratowania zdrowia. Skoro tak, to z urlopu może skorzystać np. psycholog. Takiego urlopu nie można jednak udzielić np. pomocy nauczyciela, ponieważ nie jest to stanowisko nauczycielskie.

Szkoła to także przedszkole

Pojęcie „szkoła” w Karcie Nauczyciela obejmuje nie tylko szkoły, ale też przedszkola i placówki oraz inne jednostki organizacyjne wymienione w art. 1 ust. 1 Karty Nauczyciela. Dotyczy również odpowiednio ich zespoły. Definicja ta jest o tyle ważna, że w istocie jest definicją pracodawcy szkolnego.

Przykład Nauczyciel, który jest zatrudniony w zespole szkół, ubiega się o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia. Nawet jeśli skieruje wniosek do szkoły wchodzącej w skład zespołu, to urlopu udziela mu dyrektor zespołu szkół. Choć bowiem art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela stanowi o „dyrektorze szkoły”, to jednak należy przez to rozumieć dyrektora zespołu szkół.

Szkolenie branżowe – kogo dotyczy

Warto również zwrócić uwagę na definicję szkolenia branżowego. Otóż jest to obowiązkowa forma doskonalenia nauczycieli:

teoretycznych przedmiotów zawodowych,
praktycznej nauki zawodu

zatrudnionych w:

szkołach prowadzących kształcenie zawodowe (technika, branżowe szkoły I i II stopnia, szkoły policealne dla osób posiadających wykształcenie średnie lub wykształcenie średnie branżowe, o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku)
w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe w rozumieniu art. 4 pkt 28a lit. a ustawy − Prawo oświatowe
placówkach kształcenia ustawicznego,
centrach kształcenia zawodowego.

Szkolenia branżowe realizowane są w w branżowych centrach umiejętności, u pracodawców lub w indywidualnych gospodarstwach rolnych, których działalność jest związana z nauczanym zawodem.

Jak zorganizować szkolenie branżowe? Tego dowiesz się z art. 70c Karty Nauczyciela.

dr Dariusz Dwojewski, Michał Kowalski