Ustawa Kamilka – co się zmieni w zakresie weryfikacji niekaralności (projekt nowelizacji)

Przypomnijmy, że od 15 lutego 2024 r. obowiązują przepisy, które nakładają m.in. na dyrektorów szkół oraz osoby dopuszczane w szkole do działalności m.in. opiekuńczej, wychowawczej czy edukacyjnej, obowiązki związane z weryfikacją niekaralności osób dopuszczanych do zajęć z dziećmi. Po roku obowiązywania nowych przepisów opublikowano projekt nowelizacji ustawy Kamilka.  Planowane zmiany wychodzą naprzeciw licznym wątpliwościom, jak stosować przepisy ustawy Kamilka. Analiza stosowania przepisów o ochronie małoletnich, wskazuje bowiem na skrajnie różne interpretacje dotyczące zakresu weryfikacji niekaralności osób dopuszczanych do działalności opiekuńczej czy wychowawczej, a także wiele zbędnych utrudnień przy organizowaniu ciekawych, jednorazowych wydarzeń w placówkach oświatowych (np. czytanie bajek przez rodziców).    

W ustawie pojawią się 3 ważne definicje:

1. dopuszczenie do innej działalności - powierzenie danej osobie wykonywania trwałych lub wielokrotnych zadań lub obowiązków na innej podstawie niż stosunek pracy, za wynagrodzeniem albo bez wynagrodzenia;
2. inny organizator – jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, która powierza innej osobie wykonywanie zadania lub obowiązku, na innej podstawie niż stosunek pracy w rozumieniu art. 22§1 ustawy Kodeks pracy;
3. wypoczynek – czynność ukierunkowana na organizowanie aktywności dla małoletnich w celach rekreacyjnych lub regeneracji sił fizycznych i psychicznych, w szczególności w formie kolonii, półkolonii, zimowiska, obozu lub biwaku.

Drobna, acz znacząca, zmiana językowa, uściśli, przy jakiego rodzaju działalności wymagana jest weryfikacja niekaralności. Ma to być działalność polegająca na m.in. wychowaniu, edukacji lub opiece. Oznacza to, że m.in. wychowanie, edukacja czy opieka ma być przedmiotem wykonywanej działalności. Działalność „związana z” była interpretowana tak szeroko, że zdarzały się przypadki weryfikacji niekaralności wszystkich pracowników szkoły, nawet tych, którzy nie mieli żadnej styczności z małoletnimi.

Jednym z elementów weryfikacji niekaralności osób dopuszczanych do działalności związanej z małoletnimi jest weryfikacja czy dane tej osoby nie są zgromadzone w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym (RSPTS) tj. Rejestrze z dostępem ograniczonym lub Rejestrze osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w Rejestrze. Co do zasady, jak dotychczas, dane te będzie pozyskiwał pracodawca lub organizator działalności. Wyjątek dotyczyć ma sytuacji, w której pracodawcą lub organizatorem jest osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej. W takim przypadku, osoba dopuszczana do jednej z wymienionych w ustawie działalności, sama musi pozyskać i przedłożyć tę informację pracodawcy lub organizatorowi. Dotyczyć to będzie np. sytuacji, w której organizatorem studniówki są sami rodzice, a nie szkoła.

Po wejściu w życie nowych przepisów, dyrektor szkoły, działając w imieniu szkoły, jako pracodawcy lub organizatora, przed dopuszczeniem danej osoby do działalności polegającej na wychowaniu, edukacji, wypoczynku, leczeniu, świadczeniu porad psychologicznych, rozwoju duchowym, uprawnieniu sportu lub realizacji innych zainteresowań przez małoletnich, lub opiece nad nimi, jeżeli czynności te wykonywane mają być bezpośrednio z udziałem małoletnich, będzie miał obowiązek:

1. poinformować tę osobę o ciążącym na nim obowiązki uzyskania informacji z RSPTS i zobowiązać ją do wskazania numeru PESEL, jeżeli go posiada, pierwszego imienia, nazwiska, nazwiska rodowego, imion rodziców oraz daty urodzenia;  
2. uzyskać informację czy danej tej osoby są zamieszczone w RSPTS tj. Rejestrze z dostępem ograniczonym lub Rejestrze osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w Rejestrze (trzeba sprawdzić dane tej osoby w tych dwóch rejestrach) oraz wydrukować tę informację, a następnie załączyć do akt osobowych lub dokumentacji dotyczącej danej działalności;
3. odebrać oświadczenia i dokumenty, do których złożenia jest zobowiązana dana osoba oraz załączyć je do akt osobowych lub dokumentacji dotyczącej danej działalności;

Osoba, która ma zostać dopuszczona do jednej z działalności wymienionych w ustawie Kamilka, będzie miała obowiązek:

1. przedłożyć informację z KRK w zakresie prawomocnych skazań, w tym skazań sądów państw obcych, dotyczących wymienionych w przepisach przestępstw; w przypadku posiadania obywatelstwa innego państwa niż Rzeczpospolita polska, także informację z rejestru karnego państwa obywatelstwa;
2. złożyć oświadczenie o państwie lub państwach, w których miała miejsce zamieszkania co najmniej 12 miesięcy w ciągu ostatnich 20 lat innych niż Rzeczpospolita Polska oraz państwo obywatelstwa i jednocześnie przedłożyć informację z rejestrów karnych tych państw; nie dotyczy to sytuacji, w której osoba ta zamieszkiwała w innym państwie przed ukończeniem 10 roku życia.  Zaświadczeń z KRK nie będą musieli przedkładać obywatele Unii Europejskiej i Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, którzy mają lub mieli miejsce zamieszkania nieprzerwanie co najmniej 12 miesięcy w państwie członkowskim UE lub Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii.

Nowe brzmienie ustawy wychodzi naprzeciw sytuacjom, w których trudne lub niemożliwe jest uzyskanie informacji o niekaralności z Państwa obcego. Jeżeli osoba, która ma zostać dopuszczona do działalności z małoletnimi, nie będzie miała możliwości przedłożenia ww. informacji, z tego powodu, że:

1. przepisy danego państwa nie przewidują jej sporządzenia lub
2. przepisy danego państwa uzależniają jej wydanie od spełnienia określonych w przepisach warunków, których osoba ta nie może spełnić, lub
3. w danym państwie nie prowadzi się rejestru karnego, lub
4. osoba ta korzysta z ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie ustawy z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2023 r., poz. 1504 ze zm.) i z tego względu nie może uzyskać takiej informacji
   - składa pracodawcy lub innemu organizatorowi oświadczenie o tym fakcie wraz z oświadczeniem o tym, że:
   1. nie była prawomocnie skazana w tym państwie za przestępstwa określone w art. 21c ust. 1 ustawy Kamilka;
   2. nie ma obowiązku wynikającego z orzeczenia sądu, innego uprawnionego organu lub przepisu prawa stosowania się do zakazu zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności zawiązanych z wychowaniem, edukację, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwoje duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi.

Nowe brzmienie przepisów dotyczących weryfikacji niekaralności osób dopuszczanych do działalności dotyczącej małoletnich, przewidują 6 wyjątków, w których informację z KRK zastąpi oświadczenie o niekaralności lub weryfikacja nie będzie w ogóle wymagana. Dotyczą one:

1. rodzica lub opiekuna dopuszczanego do innej działalności organizowanej przed podmiot, do którego uczęszcza dziecko pozostające pod jego władzą rodzicielską lub opieką;
2. osoby, z którą ma być nawiązany stosunek pracy lub która ma być dopuszczona do działalności przez uczelnię, o której mowa w art. 7 ustawy z 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce;
3. gdy pracodawcą lub innym organizatorem jest rodzic lub opiekun tego małoletniego;
4. przed dopuszczeniem do innej działalności funkcjonariusza publicznego, adwokata lub radcę prawnego;
5. osoby, która po weryfikacji niekaralności zgodnie z ustawą Kamilka przez swojego pracodawcę lub innego organizatora, ma być dopuszczona do innej działalności przez kolejnego innego organizatora, na podstawie umowy zawartej między nim a pracodawcą tej osoby lub innym organizatorem, który jako pierwszy dopuścił tę osobę do innej działalności,
6. osoby, która ma być dopuszczona m.in. do działalności edukacyjnej, wychowawczej lub opiekuńczej, gdy ta działalność jest wykonywana pod nadzorem osoby zobowiązanej do jego sprawowania;

Zasady weryfikacji niekaralności osoby prowadzących praktyczną naukę zawodu będą określone wprost w ustawie – Prawo oświatowe. Osoba prowadząca praktyczną naukę zawodu, przed jej rozpoczęciem będzie miała obowiązek przedłożyć podmiotowi kierującemu na praktyki:

1. informację z Rejestru z dostępem ograniczonym oraz z Rejestru osób, w
   stosunku do których Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu
   seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w Rejestrze;
2. oświadczenie, że nie była prawomocnie skazana w Rzeczpospolitej Polskiej ani
   w innym państwie za:
   a) umyślne przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu,
   b) przestępstwo przeciwko wolności, z wyłączeniem przestępstw określonych w
   art. 192 i art. 193 Kodeksu karnego,
   c) przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności,
   d) przestępstwo przeciwko rodzinie i opiece, z wyłączeniem przestępstw
   określonych w art. 206 i art. 209 Kodeksu karnego,
   e) przestępstwo określone w rozdziale 7 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o
   przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2023 r. poz. 1939);
3. oświadczenie, że nie ma obowiązku wynikającego z orzeczenia sądu, innego uprawnionego organu lub przepisu prawa stosowania się do zakazu zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności związanych z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu, realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi lub zakazu przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.

Jednocześnie ujednolicono zakres informacji o niekaralności wymaganej na podstawie ustawy Kamilka i Karty Nauczyciela. Dotychczasowa rozbieżność powodowała, że nauczyciele nie mogli posłużyć się informacją z KRK wydaną bez zakresu przestępstw wskazanego w art. 21 ustawy o ochronie małoletnich, gdyż zakres ten był inny (szerszy, bo obejmujący także wybrane przestępstwa nieumyślne) niż wymagany na podstawie Karty Nauczyciela. Dodatkowo znowelizowana ustawa przewiduje brak obowiązku składania informacji z KRK i oświadczenia o państwach zamieszkania w stosunku do osób, które na podstawie odrębnych przepisów (np. Karty Nauczyciela) przewidują uzyskanie lub przedłożenie informacji o osobie z zakresu co najmniej przestępstw wymienionych w ustawie Kamilka.

Zmiany w ustawie Kamilka przewidują także odstąpienie od pobierania opłaty za wydanie zaświadczenia o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego w przypadku:

1. wolontariuszy, na zasadach określonych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r.
   o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2024 r. poz. 1491, 1761
   i 1940),
2. uczniów lub studentów odbywających obowiązkowe praktyki w ramach programu
   nauczania szkoły lub studiów na uczelni wyższej,
   którzy są zobowiązani do przedstawienia organizatorowi działalności informacji o osobie, o której mowa w art. 21c ust. 1 ustawy. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich.

Aby skorzystać ze zwolnienia od opłaty za informację z KRK konieczne będzie przedłożenie wraz z wnioskiem o wydanie zaświadczenia o niekaralności  oświadczenia organizatora działalności, zawierające: dane organizatora, rodzaj działalności prowadzonej przez organizatora, dane osoby
dopuszczanej do tej działalności oraz dane o charakterze działalności osoby
dopuszczonej.